Są takie fakty i zdarzenia, które w sposób jednoznaczny wpłynęły na bieg naszego życia, jako jednostki i całego narodu. Do nich niewątpliwie należy rocznica odzyskania niepodległości po 123 latach niewoli.
Prezentujemy referat historyczny autorstwa śp. prezesa wareckiego koła Związku Kombatantów RP i Byłych Więźniów Politycznych Kazimierza Ceglińskiego.
Jeśli chcemy zrozumieć, dlaczego w 1918 roku Polska zmartwychwstała, musimy przypomnieć pewne fakty historyczne. Przez cały wiek XIX naród Polski nieustannie organizował powstania przeciwko zaborcom. Insurekcja Tadeusza Kościuszki z 1794 roku uratowała rewolucję francuską przed inwazją rosyjsko-austriacko-pruską, wiążąc siły zaborców na terenach ziem polskich. Walki Polaków pod sztandarem Napoleona Bonapartego przyczyniły się do umocnienia dążeń niepodległościowych, czego owocem stało się Księstwo Warszawskie z 1807 roku. Wówczas powstał „Mazurek Dąbrowskiego”, do dziś hymn narodowy Polaków. Kongres wiedeński w 1815 roku powołał do życia Królestwo Polskie z carem Rosyjskim, jako królem Polski na czele. Rządy wielkiego Księcia Konstantego w Warszawie, charakteryzowały się tym, że wówczas mówiono „bat leżał na stole, a konstytucja pod stołem”. Spowodowało to spisek podchorążych- Piotra Wysockiego, który doprowadził do wybuchu Powstania Listopadowego. Powstanie zakończyło się klęską, ale „Wielka Emigracja” zaowocowała literaturą romantyczną: Adama Mickiewicza, Juliusza Słowackiego, Kamila Cypriana Norwida i innych. Najtrudniejszym okresem niewoli był czas po Powstaniu Listopadowym do Wiosny Ludów w 1848 r. Powstanie Krakowskie 1848 roku, przed tym spisek Piotra Ściegiennego 1846r., nieudana wyprawa płk. Józefa Zaliwskiego, spowodowały ogrom klęsk narodowych. Stąd zrodził się mesjanizm Polski, „Polska Chrystusem Narodów”, który idee niepodległościowe wiązał z Ewangelią. Powstanie Styczniowe w 1863 r. było odpowiedzią na „brankę” Aleksandra Wielopolskiego zakończone żałobą całej Europy z powodu więźniów Sybiru.
W czasie rewolucji 1905-1907 r., sprawa wyzwolenia społecznego wiązała się z walką o niepodległość oraz o język polski w szkołach. Dopiero po tym możemy zrozumieć, że „paść może nawet wielki naród, przestać istnieć tylko nikczemny”. Myśmy byli przez 123 lata narodem wielkim dzięki swej historii, narodem wielkim dzięki swej kulturze, która w najsroższych prześladowaniach przyciągała do siebie najtęższe umysły. „Słownik języka polskiego” Bogumiła Lindego, „O ziemiorodztwie Karpatów” Stanisława Staszyca, „Pieśni Ludowe” Oskara Kolberga i malarstwo Jana Matejki, żeby przypomnieć tylko najznakomitsze nazwiska.
Dopiero tak rozumiana historia Polski pod zaborami prowadzi do zrozumienia tego, co zdarzyło się w 1918 roku. W rozważaniach dotyczących odzyskania Niepodległości Polski ograniczę się tylko do relacji o „sprawie polskiej”. W chwili wybuchu l Wojny Światowej władze państw zaborczych wydały odezwy wzywające Polaków do lojalności. Już 9 sierpnia 1914 roku Naczelna Komenda wojsk austriackich ogłasza apel, by „naród polski zaufał sprawiedliwości obu cesarzy”. 14 sierpnia 1914 roku Wielki Książę Mikołaj Mikołajewicz, głównodowodzący armią rosyjską ogłasza odezwę, w której deklaruje zjednoczenie ziem polskich pod berłem cara. 6 sierpnia 1914 roku wyrusza z Oleandrów pod Krakowem Pierwsza Kompania Kadrowa Legionów Józefa Piłsudskiego do Królestwa Polskiego z zamiarem wywołania powstania przeciwko Rosji. Nie znalazło to oddźwięku w społeczeństwie polskim, o czym przekonał się brygadier Piłsudski podczas pobytu w Kielcach. Stąd w pieśni l brygady słowa: „Nie chcemy już od Was uznania, ni waszych serc, ni Waszych dusz”. Bardzo ważną sprawą było powołanie przez Piłsudskiego 22 października 1914 roku Polskiej Organizacji Wojskowej, jako samoobrony Polaków przed zaborcami. Warto przy tym przypomnieć, że po stronie rosyjskiej działał tzw. Legion Puławski, który wykrwawił się w Pakosławiu pod Iłżą w 1915 roku. Przypomnieć należy dwa Korpusy Polaków w armii rosyjskiej pod dowództwem gen. Dowbora Muśnickiego, które skapitulowały pod Bobrujskiem. Oprócz formacji wojskowych następowała konsolidacja polityczna. W listopadzie 1914 roku powstaje Komitet Narodowy Polski, jako przedstawiciel kół prorosyjskich.
18 grudnia 1915 roku powstaje Centralny Komitet Narodowy w oparciu o państwa centralne. Państwa centralne ( Niemcy, Austro-Węgry), wobec olbrzymich strat w bitwach: nad Marną i pod Verdum, formują tzw. „Akt 5 listopada 1916 r.”, który proklamuje powstanie Królestwa Polskiego z ziem zaboru rosyjskiego. W marcu 1917 roku Prezydent Republiki Francuskiej wydał dekret o tworzeniu we Francji armii polskiej, pod dowództwem gen. Józefa Hallera. W lipcu i sierpniu 1917 roku dochodzi do tzw. „kryzysu przysięgowego”, bowiem Niemcy wobec faktu tworzenia wojska polskiego zażądali od legionistów Józefa Piłsudskiego przysięgi na wierność cesarzom- Franciszkowi Józefowi i Wilhelmowi. Piłsudski złożenia takiej przysięgi odmówił. W związku z tym legionistów umieszczono w obozach w Szczypiornie i Benjaminowie, a Józefa Piłsudskiego i Kazimierza Sosnkowskiego aresztowano i przewieziono do Magdeburga. W tym samym czasie Roman Dmowski przywódca Narodowej Demokracji powołuje w Lozannie Komitet Narodowy Polski z siedzibą w Paryżu, zmieniając orientację prorosyjską na sojusznika Ententy. Państwa sprzymierzone uznają Komitet Narodowy Polski za reprezentację Narodu Polskiego. Jednocześnie państwa centralne powołują w Warszawie (12 września 1914 r.), Radę Regencyjną, w skład której weszli: kardynał Aleksander Kakowski, książę Zdzisław Lubomirski i hrabia Jerzy Ostrowski. Rada regencyjna powołała gabinet ministrów z Janem Kucharzewskim jako premierem. 4 lutego 1918 roku powołano Rade Stanu – namiastkę władzy ustawodawczej. W styczniu 1918 roku Prezydent Stanów Zjednoczonych Ameryki Północnej Woodrow Wilson, wydaje orędzie dotyczące ładu powojennego. W punkcie trzynastym deklaruje Powstanie Niepodległej Polski z dostępem do morza. W ślad za tym Anglia, Francja i Włochy ogłaszają (3 czerwca 1918 roku), deklarację w sprawie przywrócenia Niepodległości Polsce. Nawet Rada Komisarzy Ludowych, wydała dekret o anulowaniu traktatów rozbiorowych Polski. Jak z powyższych faktów wynika „sprawa polska” stała się w 1918 roku tematem wielu działań politycznych.
Już na początku września 1918 roku rozpoczęło się rozbrajanie Niemców w Warszawie przez Polską Organizację Wojskową (POW). Pod wpływem nastrojów ulicy Rada Regencyjna proklamuje zmianę polityki w Królestwie Polskim, ogłasza dymisję rządów Kucharzewskiego oraz rozwiązuje Radę Stanu. Działania te nie zmieniły jednak negatywnych nastrojów społeczeństwa polskiego w stosunku do Rady Regencyjnej. W dniu 28 października 1918 roku utworzono w Krakowie Polską Komisję Likwidacyjną, która miała być władzą wykonawczą w Galicji. Natomiast 7 listopada 1918 roku w Lublinie powstaje Tymczasowy Rząd Ludowej Republiki Polskiej, na czele którego stanął Ignacy Daszyński- ustąpił dopiero w styczniu 1919 r. Jedenastego listopada 1918 roku w Compiegne, w wagonie kolejowym, marszałek Ferdynand Foch przyjął delegację niemiecką, która złożyła podpis pod aktem zakończenia wojny. Poprzedniego dnia o godzinie 8-mej w chłodny poranek z pociągu z Berlina do Warszawy wysiadł więzień z Magdeburga- Józef Piłsudski, któremu Rada Regencyjna przekazała władzę Naczelnika Państwa Polskiego. Piłsudski już 17 listopada powołał nowy rząd z premierem Jędrzejem Moraczewskim na czele. W ten sposób po 123 latach niewoli Polska odzyska Niepodległość. Premier Moraczewski tak wspominał tamte dni: „Niepodobna oddać tego upojenia, tego szału radości, jaki ludność polską w tym momencie ogarnął. Po 120 latach prysły kordony. Wolność! Niepodległość! Kto tych krótkich dni nie przeżył, kto nie szalał z radości w tym czasie wraz z całym narodem, ten nie dozna w swym życiu najwyższej radości. Od rana gromadziły się tłumy na rynkach miast- każdy biegł zobaczyć wojsko polskie, polskie napisy, orły na urzędach”. W takiej atmosferze odradzało się niepodległe państwo polskie. Jednak warunkiem koniecznym wyzwolenia stała się wola narodu, który pod koniec 1918 roku w Powstaniu Wielkopolskim walczył o przyłączenie do Rzeczypospolitej Wielkiego Księstwa Poznańskiego. W kolejnych trzech powstaniach śląskich walczyliśmy o przyłączenie do polski Górnego Śląska.
Dwa razy krwawiła młodzież – orlęta w walce z Ukraińcami o Lwów; przegraliśmy plebiscyt na Warmii i Mazurach w 1920 roku, gdy Armia Czerwona szła na Warszawę,; lecz nade wszystko potrafiliśmy – dzięki taktyce wojennej Józefa Piłsudskiego- zwyciężyć w największej wojnie polsko- bolszewickiej w połowie sierpnia 1920 roku. To zwycięstwo przeszło również do historii jako „Cud nad Wisłą”.
A Juliusz Słowacki pięknie wyraził to słowami: „Kiedy trzeba na śmierć idą po kolei, jak kamienie rzucane przez Boga na szaniec”.
