W tym roku mieszkańcy Warki świętują jubileusz 700-lecia potwierdzenia nadania praw miejskich. Przez cały rok we wszystkich lokalnych mediach przedstawiać będziemy informacje prezentujące wspaniałe karty historii naszego miasta ale i całej Gminy…
Warka to jedno z najstarszych miast na Mazowszu. Jako miasto (oppidum) pojawiła się po raz pierwszy w przekazach źródłowych w 1321 r. Nazwa miasta nigdy nie została jednoznacznie wyjaśniona. Możemy ją wywodzić od słowa „warować” czyli funkcji obronno-warownej, którą mógł spełniać wczesnośredniowieczny gród na szczycie skarpy nad Pilicą albo od słowa „warzyć” (piwo), ponieważ piwowarstwo było jednym z najpopularniejszych i najwcześniej udokumentowanych zajęć miejscowej ludności.
Do rozwoju Warki przyczyniło się kilka czynników: naturalne położenie nad rzeką, żyzne i urodzajne ziemie, dogodne warunki przeprawy przez Pilicę, położenie na szlakach handlowych i komunikacyjnych. Wszystko to spowodowało dynamiczny rozwój ośrodka o charakterze targowym. Wraz z szybkim wzrostem znaczenia Warki rozwijała się organizacja miejska. W 1375 r. występowała już w Warce Rada Miejska (konsulowie oraz rajcy), działał Sąd Miejski. Miasto cieszyło się opieką Książąt Mazowieckich.
Największy rozkwit Warki przypadł na wiek XV i XVI. Miasto stało się prężnym ośrodkiem rzemieślniczo – handlowym. Na największą skalę rozwinęło się w Warce szewstwo i piwowarstwo. Wareckie piwo cieszyło się ogromną popularnością. Już w 1478 r. Bolesław V, książę mazowiecki, dał rajcom Warszawy przywilej na wyłączną sprzedaż wareckiego piwa. W XVI-wiecznej Warce istniało aż siedem świątyń. Fakt ten potwierdzają pamiętnikarze i podróżnicy, a także wizytacje kościelne. Z początkiem XVII w. miasto zaczęło tracić swoją świetność. Ucierpiało najpierw podczas rokoszu Mikołaja Zebrzydowskiego, a następnie podczas bitwy ze Szwedami w 1656 roku. Ogromne straty przyniosły także kolejne pożary. Po 1795 r. Warka znalazła się w zaborze pruskim, a następnie od 1815 w rosyjskim. Okres powstań narodowych także obfitował w wydarzenia na tym terenie. W 1830 r. stacjonowała tu bateria rakietników, która przystąpiła do powstania i walczyła pod wodzą Józefa Bema. Powstanie Styczniowe sprowadziło na miasto represje Rosjan za sprzyjanie powstańcom. Ppłk Władysław Kononowicz, dowodząc oddziałem powstańczym, stoczył na tym terenie szereg potyczek z wojskami carskimi. Ujęty wraz ze swoimi towarzyszami broni – został rozstrzelany na oczach mieszkańców na wareckich błoniach nad Pilicą 4 VI 1863 r.
II poł. XIX w. to okres znacznego ożywienia gospodarczego miasta, powstawania zakładów rzemieślniczych. W 1891 r. rozpoczęła działalność Fabryka Okuć Budowlanych „Braci Lubert”, a browar na Winiarach podtrzymywał tradycje warzenia piwa. Miasta nie ominęły działania zbrojne w okresie pierwszej wojny światowej. Jednak największe zniszczenie przyniosła z sobą druga wojna światowa, która niemal zrównała Warkę z ziemią. Hitlerowcy zamordowali wówczas wielu mieszkańców. Miasto przez długie lata po wyzwoleniu dźwigało się z gruzów.
Z Warką związanych jest wiele postaci historycznych. W pobliskiej wsi Ostrołęka mieszkał Jędrzej Święcicki – pisarz, autor opisu Mazowsza z przełomu XVI/XVII w. Tu urodził się Adam Jarzębski – muzyk, kompozytor i architekt baroku. Piotr Wysocki – bohater nocy listopadowej urodził się, mieszkał i zmarł w Warce. Stąd pochodził również znany lekarz, etnograf i pisarz Władysław Matlakowski. Największą dumą miasta stał się Kazimierz Pułaski – bohater Polski i Stanów Zjednoczonych AP.
Opr. Iwona Stefaniak (Muzeum im. K. Pułaskiego)
