Warecka Akademia Wiedzy Dworku na Długiej zaprasza Państwa na wykład
„Nasza wielka indyjska przygoda”
który poprowadzi:
Jakub Staszelis i Dmitry Ozerov
w czwartek – 30 października o godz. 1730
Wprowadzenie
Do rudymentarnych cech hinduizmu zalicza się akceptację prawa karmy i reinkarnacji jako jego bezpośredniej konsekwencji, szacunek okazywany literaturze objawionej oraz wędrującym mnichom i świątynnym kapłanom, którzy nauczają jej przekazu, a także otaczającej przyrodzie, w tym licznym rzekom, uważanym przez tradycję za uświęcone. Istotną jego część stanowi nadzwyczaj rozbudowana sfera społeczna, kulturowa i teologiczna, do których z pewnością nawiązują mnogie obrzędy przejścia (samskara), pieczętujące znaczące okresy w życiu jednostki (narodziny, wejście w wiek dojrzewania, małżeństwo czy śmierć). Nie do przecenienia pozostaje fakt ścisłego powiązania życia codziennego z obszarem sacrum, którego jednym z przejawów jest regularne uczestnictwo w religijnych rytuałach i uroczystościach, któremu zazwyczaj towarzyszy muzyka i zbiorowy śpiew.
Indie od stuleci były obiektem zainteresowania obcych państw i ich władców, a także filozofów, artystów i podróżników. Mimo prób jej wykorzenienia podejmowanych przez licznych okupantów i kolonizatorów, mieszkańcom półwyspu Dekan, do połowy XX wieku, udało się uchronić od znaczącej degradacji własną kulturę oraz intelektualną i duchową spuściznę swoich wielkich przodków i nauczycieli. Bhagavad-Gita, najbardziej znany traktat teologiczno-moralny hinduizmu stanowił uniwersalne źródło inspiracji i duchowej refleksji dla wielu wybitnych intelektualistów (m. in. Schopenhauer, Emerson, Thoreau, Oppenheimer, czy Einstein), których żywy przykład nadal znajduje uznanie wśród współczesnych czytelników.
Eksploracja kulturowego dziedzictwa hinduizmu odbiła się szerokim echem w całej XIX wiecznej Europie, w konsekwencji przybierając formę zorganizowanej i zinstytucjonalizowanej działalności naukowo-badawczej. Czołowe światowe uczelnie wyższe zaczęły powoływać wydziały i katedry indologii; pierwszym, leżącym na ziemiach polskich, który w 1893 roku podążył za tym trendem był Uniwersytet Jagielloński.
Gandhi, ojciec niepodległości Indii wielokrotnie z wielką życzliwością i uznaniem wypowiadał się o narodzie polskim. Stosunki dyplomatyczne pomiędzy Polską a Indiami zostały oficjalnie nawiązane już w 1954 roku, a owocna współpraca na gruncie politycznym i wymiana handlowa oraz kulturalna przebiega harmonijnie aż do chwili obecnej.
Zarys cywilizacji Wedyjskiej
W przeszłości Indie zamieszkiwali zwolennicy kultury wedyjskiej, byli oni znani jako Aryjyczycy czy Arianie. Oryginalna nazwa Indii to Bharata Warsza. System społeczny, którego Aryjczycy przestrzegali to objawiana przez Wedy Varnasrama Dharma. Celem przestrzegania zasad systemu Varnasramy było utrzymanie równowagi społecznej, spokoju i dobrobytu. Zasady te sprowadzały się do czterech fundamentalnych: czystości, wyrzeczenia (bezinteresowności), prawdomówności i dobroczynności. System wartości oraz moralność nakazywały dbanie o krowy, braminów (mędrców) oraz ochronę kobiet, dzieci i starców.
Kształtowane w ten sposób społeczeństwo ideologicznie kierunkowało obywateli w stronę duchowości – stawiając za cel nadrzędny osiągnięcie pomyślnego przeznaczenia w następnych narodzinach (svarga) lub cel ostateczny – wyzwolenie (moksza) – wolność od materialnej koncepcji życia.
Niezwykły system edukacji
Cywilizacje tę tworzyli niezwykli ludzie – ich wartościami było zadowolenie, wybaczanie, samokontrola, łagodność, czystość, wiedza transcendentalna, prawdomówność i wolność od złości. Kształtowała ich edukacja przez Gurukule – wioskowe szkoły zakonne. Był to system oparty o personalne i indywidualne podejście do ucznia. Do Gurukuli uczęszczali chłopcy z wyższych kast. Stawali się oni tam mężczyznami, kształcąc swój charakter, co pozwalało im w przyszłości należycie wykonywać swoje obowiązki. Po ukończonej edukacji chłopcy, w tym również duchowni, zazwyczaj się żenili i przystępowali do społecznych obowiązków.
Zdrowy fundament ekonomiczny
Cywilizacja Indii opierała się o prosperujące wioski. Położone nad rzekami wioski kwitnęły ekonomicznie dzięki naturalnemu rolnictwu, hodowli krów i lokalnej manufakturze. Ludzie żyli religijnie i spokojnie, poranki poświęcając duchowości i wieczory na sztuce o tematyce sakralnej. Nieznany był im współczesny styl życia – sztuczne rozrywki jak kino, picie kawy i wina, przemysł, rzeźnie i jedzenie mięsa, rozwiązłość.
Historia niesuwerennych Indii
Praktycznie całe minione tysiąclecie jest historią Indii podległych. Władcy muzułmańscy dominowali do XVI wieku; aktywnie zwalczając buddyzm nie byli jednak przeciwni hinduizmowi, który dzięki temu mógł przeżyć swój renesans. Kolejni monarchowie z dynastii Mogołów rozpoczęli metodyczne niszczenie wszelkich przejawów rodzimej kultury; stan ten miał miejsce aż do nadejścia europejskich kolonizatorów, którzy nie tylko wykorzystywali materialne bogactwo podbitych ziem ale również skutecznie burzyli fundamentalne morale tradycji Indii.
Niechlubne dzieje brytyjskiej dominacji – 1757-1945
Jedną z metod umocnienia władzy korony nad Indiami było wprowadzenie systemu edukacyjnego deprecjonującego tradycyjne wartości kulturowe i społeczne. W tym celu promowano zatrudnianie świeżo wykształconych mieszkańców na stanowiskach urzędniczych w brytyjskiej administracji szczebla lokalnego i krajowego.
Niektórzy przypisują znanemu dziewiętnastowiecznemu brytyjskiemu politykowi Lord Macaulay następujące zdanie: „Przemierzyłem wzdłuż i wszerz całe Indie i nie zauważyłem ani jednego żebraka czy złodzieja. Widziałem bogactwo i wysokie wartości moralne oraz ludzi takiego pokroju, że nie sądzę, żeby można podbić ten kraj, dopóki nie złamiemy samej podstawy tego narodu, którą jest duchowe i kulturowe dziedzictwo. Deklaruję, że zastąpimy ich wiekowy system edukacyjny oparty wprost na starożytnej kulturze Indii. Kiedy Hindusi zaczną uważać, że wszystko co obce i angielskie jest dobrem większym niż ich własne, stracą wysokie poczucie własnej wartości, ojczystą kulturę i wedle naszej woli staną się prawdziwie zdominowanym narodem”. Chociaż autentyczność przytoczonej wypowiedzi jest kwestionowana przez część historyków, niemniej jednak celnie opisuje ona zarówno chwały ówczesnych Indii jak i prawdziwy cel polityki brytyjskiej wobec tego regionu.
Gubernator generalny Indii zamówił u znanego niemieckiego filologa i orientalisty Maxa Mullera tłumaczenie Wed na język angielski, które w tendencyjny sposób miało ukazywać antyczny przekaz jako przestarzałą mitologię. Częścią planowej polityki kolonizatorów stało się również propagowanie obcego kulturowo zwyczaju spożywania mięsa, w szczególności zaś wołowiny, którego konsumpcja była zakazana nawet przez władców mogolskich, władających dużą częścią ówczesnego subkontynentu indyjskiego. Gubernator Bengalu baron Robert Clive rozumiejąc, że filarem sukcesu gospodarek poszczególnych regionów był religijny i społecznie akceptowany szacunek dla krów pragnął złamać podstawy lokalnej przedsiębiorczości legalizując w 1760 roku ubój i zakładanie rzeźni. Warto wspomnieć, że do tego czasu w większości powiatów licznych państw indyjskich zakazane było nie tylko prowadzenie rzeźni, ale również domów publicznych oraz produkcja i spożycie alkoholu, które również zostały zalegalizowane przez wysiłki barona.
Przy pomocy podobnych metod oraz wdrażanej edukacji o profilu europejskim Brytyjczycy wprowadzali i utrwalali przekonania oraz poglądy stojące w opozycji do istniejącej tradycji. Nowe pokolenia kształcono w podziwie dla brytyjskiej kultury i w przeświadczeniu, że kanoniczna literatura wedyjska stanowi produkt ludzkiej wyobraźni i z tego względu nie ma charakteru objawionego.
Historyczna szansa przy odzyskaniu niepodległości
Intensywne starania – trwające już od pierwszej wojny światowej – doprowadziły w 1950 roku do uformowania pierwszej konstytucji. Jawaharlal Nehru i Gandhi jako czołowi działacze wolności zajmowali kluczową rolę w tworzeniu nowej historii Indii. Przy odzyskaniu niepodległości Indie były przed kluczowym wyborem drogi dalszego rozwoju – albo przez model przemysłowy, albo przez powrót do tradycyjnej ekonomii rolniczej na bazie struktury społecznej opartej na wsiach. Zarówno Gandhi jak i większość obywateli oraz, co ciekawe, kraje świata zachodniego – z Ameryką włącznie – zachęcały Indie do rozwijania modelu tradycyjnego, dzięki któremu Indie od tysiącleci dobrze funkcjonowały i prosperowały. Bogactwo Indii było niezrównane, dlatego stanowiły one atrakcyjny przedmiot wyzysku dla muzułmanów, mogołów oraz anglików. Jednakże kongres zdecydował się kraj uprzemysłowić. Nehru pokładał nadzieje w zachodnich wartościach. Zmieniał on tradycyjne prawa i zwyczaje – wprowadził m.in. prawo zakładające możliwość rozwodu. Później Indira Gandhi wprowadziła prawo równego podziału dziedzictwa, co przyczyniło się do zmniejszenia tradycji niezwykle silnych więzów rodzinnych.
Pod koniec XX wieku statystyczny mieszkaniec Indii upatrywał się ideału w Amerykańskiej wolności i nieograniczonym dostępie do zmysłowych przyjemności. Nawet obecnie w miejscach gdzie nie ma elektryczności można znaleźć odbiorniki telewizji kablowej. Jednakże znaczna część obywateli reflektuje się – czy na pewno historia potoczyła się dobra ścieżką? Czy faktycznie materialistyczna cywilizacja i pogoń za ulotną przyjemnością przynoszą ludzkości najwyższe dobro? Idee stojące za ponadczasową kulturą wedyjską, mają swoje praktyczne zastosowania i zdają się nieść odpowiedzi na problemy współczesnego świata.
Jakub Staszelis
Wykład ilustrują piękne zdjęcia.
Zapraszamy
